سقاخانه صحن عتیق حضرت عبدالعظیم حسنی (ع)

به گزارش جایگاه خبر، سقاخانه ها به‌عنوان نمادی از عشق و علاقه محبین امام حسین (ع) و شهدای کربلا با ارائه خدمت به مردم در هم آمیخته و عنصری دائمی در اماکن متبرکه گشته‌اند. در اواخر دوران قاجار سقاخانه زیبایی در صحن عتیق حضرت عبدالعظیم و مجاورت آب‌راهی منشعب از نهر فیروزآباد که برای آستان اختصاص داده شده بوده، توسط یک خانواده خیّر احداث و در دهه ۴۰ به محوطه باغچه علیجان تغییر مکان و در دهه ۷۰ اجزای آن در طرح توسعه به موزه آستان منتقل می‌شود. پرفسور صفی‌نژاد درباره این سقاخانه در کتاب اماکن تاریخی ری چنین می‌نویسد:

تمام ساختمان آن را از پایین تا بالا از سنگ تراشیده ساخته‌اند. از کف زمین تا بدنه اصلی سقاخانه پله کوچک سنگی دورتادور آن قرار دارد و در چهارگوش بنا چهارستون تراشیده برپاست. در چهار طرف پایین سقاخانه در هر طرف یک جفت درب برنجی قرار دارد که در چهارگوشه هر لنگه درب، چهار ملائکه برنجین برجسته نصب است. در وسط آن به خط نستعلیق «سلام بر حسین» مشاهده می‌گردد. قدری بالاتر از درب‌ها چهار پنجرۀ شبکه برنجی است که در روی آن «يا أبا عبد الله الحسين» به خط نستعلیق درشت و برنجی به نظر می‌رسد. پهنای هر ضلع سقاخانه، ۱٫۵۸ متر است. در داخل هر کدام از درب‌های برنجی پایین، دو شیر نصب است که توسط آن آب سقاخانه مورد استفاده واقع می‌شود و همیشه به جز درب غربی، سه درب دیگر آن بسته است. آب را با سطل و از درب بالایی شمالی توسط نردبام در آن می‌ریزند.

در حاشیه اطراف نزدیک پشت بام کتیبه‌ای در حاشیه دورتادور است که صورت موقوفات سقاخانه را شرح می‌دهد: «وقف شرعی نمود جناب آقا میرزا حاج آقا برلیان خلف مرحوم آقا علی آقا گرجی … اکابر این سقاخانه خود او تولیت نهاد مادام الحیات با واقف اوست و بعد … با مجتهد مطلقاً عادل طهران و نظارت با متولی‌باشی عصر آستانه مبارکه و … بنای زیر سقاخانه برای دفن واقف و … به تاریخ غرة رجب المرجب سنة ۱۳۴۲ …» بانی سقاخانه هشت سال بعد در ۱۳۵۰ق می‌میرد و در ضلع غربی سنگ قبر او را به دیواره بدنه سقاخانه کنده‌اند.
پشت بام سقاخانه دارای گنبدی است که پایه آن برجسته در حدود نیم متر و با کاشی آبی رنگ ساخته شده و در وسط آن گنبد کوچکی ساخته‌اند که روی خشت‌های آن را پوسته‌ای طلا فرا گرفته است و بر فراز گنبد یک خورشید طلایی درخشان نیز دیده می‌شود. در چهارگوش پشت بام چهار ناودان کوچک برنجین قرار دارد تا آب باران توسط آنها به داخل جوی‌های کوچکی که در چهار طرف دور سقاخانه کشیده‌اند بریزد.
منبع: صفی‌نژاد، ۱۳۹۵، اماکن تاریخی ری، صص ۱۷۶و۱۷۷